Denetimli Serbestlik Sürecinde İdrar Testi Pozitif Çıkarsa Ne Olur? – TCK 191 Kapsamında Hukuki Değerlendirme
Giriş
Uyuşturucu kullanma ve bulundurma suçlarında, cezalandırma yöntemlerinin yanında bireyi topluma kazandırma amacıyla geliştirilen en önemli kurumların başında denetimli serbestlik gelir. Türk Ceza Kanunu’nun 191. maddesi kapsamında uygulanan bu yöntem, failin hem topluma uyumunu sağlamayı hem de uyuşturucu kullanımını bırakmasını hedefler.
Ancak denetimli serbestlik, süresince belirlenen kurallara uyulması şartıyla işler. Özellikle idrar testlerinde uyuşturucu kullanımının ortaya çıkması ya da yükümlülüklerin kasıtlı olarak ihlali halinde süreç ağır sonuçlar doğurur. Peki, denetimli serbestlik ihlal edildiğinde ne olur?
1. Denetimli Serbestliğin Hukuki Dayanağı
TCK m.191’e göre uyuşturucu kullandığı tespit edilen kişi hakkında kamu davası açılması ertelenebilir. Bu erteleme en az 1 yıl olmak üzere 3 yıl süreyle uygulanır; savcılık veya denetimli serbestlik müdürlüğü gerekli görürse bu süre 2 yıl daha uzatılabilir.
Bu süreçte kişinin:
- Belirlenen aralıklarla teste girmesi,
- Uyuşturucu kullanmaktan kaçınması,
- Tedavi ve rehabilitasyon programına katılması,
- Denetimli serbestlik müdürlüğünün belirlediği yükümlülükleri yerine getirmesi gerekir.
Amaç, kişinin cezalandırılmadan toplumsal yaşama uyum sağlamasıdır. Ancak yükümlülüklerin ihlali bu hakkın kaybına yol açar.
2. Uyuşturucu Testi Pozitif Çıkarsa İlk Sonuçlar
Denetimli serbestlikte en kritik denetim yöntemlerinden biri idrar testidir. Yapılan testte uyuşturucu kullanımı tespit edilirse:
- İlk ihlalde kişi doğrudan cezalandırılmaz. İnfaz hâkimi veya denetimli serbestlik komisyonu tarafından yazılı uyarı yapılır. Kişi tedaviye yönlendirilir ve sürece devam etmesi istenir.
- İkinci ihlalde yine uyarı yapılır. Bu aşama hâlâ sürecin sona ermesine yol açmaz, ancak kişinin dikkatle takip edilmesi sağlanır.
Burada amaç, kişiye gerçekten “fırsat verilmesi”dir. Çünkü uyuşturucu bağımlılığı, tek seferde tamamen ortadan kalkmayan bir sorun olarak değerlendirilir. Bu nedenle kanun koyucu ilk iki ihlali “ısrar” kapsamında saymamış, kişiye ıslah şansı tanımıştır.
3. Üçüncü İhlal: “Israr Şartı” ve Sonuçları
Denetimli serbestlikte en önemli kavramlardan biri “ısrar” şartıdır.
- Israr, hükümlünün bir yıl içinde kasten ve mazeretsiz olarak üç kez yükümlülüklerini ihlal etmesi durumunda gerçekleşmiş sayılır.
- Bu üç ihlal genellikle; uyuşturucu testinin pozitif çıkması, denetimlere katılmamak veya tedavi yükümlülüğüne uymamak şeklinde olabilir.
Israr şartı gerçekleştiğinde:
- Denetimli serbestlik dosyası kapatılır.
- Savcılık, ertelenmiş kamu davasını yeniden işler hale getirir.
- Hükümlü, şartlı tahliye tarihine kadar açık ceza infaz kurumuna gönderilir.
Dolayısıyla üçüncü ihlal, sürecin tamamen sona ermesi ve yeniden ceza infaz sistemine dönülmesi anlamına gelir.
4. Yargı Uygulaması ve Mevzuat Dayanakları
- TCK m.191/4 açıkça yükümlülüklere uyulmaması veya sürede tekrar uyuşturucu kullanılması halinde ertelenen kamu davasının açılacağını belirtir.
- Yargıtay kararları da, ihlallerin ayrı bir suç oluşturmadığını; mevcut dava dosyası üzerinden işlem yapılması gerektiğini vurgular.
- Ayrıca 5 yıllık erteleme süresi boyunca, yükümlülükler yerine getirilse dahi süre dolmadan “kovuşturmaya yer olmadığına” karar verilemez.
5. Süreç Neden Bu Kadar Katı?
Denetimli serbestlik bir lütuf olarak kabul edilir. Fail, cezaevine girmeden toplum içinde tedavi olma fırsatı bulur. Bu yüzden yükümlülüklere uymak yalnızca bireyin değil, toplumun da güvenliği için önemlidir.
- İlk iki ihlal affedilerek bireye şans verilmesi, bağımlılıkla mücadelenin zorluğundan kaynaklanır.
- Ancak üçüncü ihlal artık kişinin bu süreci kötüye kullandığının göstergesidir. Bu durumda ceza adalet sistemi devreye girer.
Kısacası, kanun koyucu hem rehabilitasyonu destekleyen, hem de ısrarı caydırıcı şekilde cezalandıran bir denge mekanizması kurmuştur.
6. Adım Adım Süreç Özeti
| Durum | Sonuç |
|---|---|
| İlk pozitif test | Yazılı uyarı + tedaviye yönlendirme |
| İkinci pozitif test | Yeniden uyarı, süreç devam eder |
| Üçüncü ihlal (ısrar şartı) | Denetimli serbestlik kaldırılır, dosya kapatılır |
| Sonraki aşama | Kamu davası açılır, hükümlü açık cezaevine gönderilir |
| Süreyi yükümlülükleri yerine getirerek tamamlamak | Kovuşturmaya yer olmadığı kararı (sabıka oluşmaz) |
Sonuç
Denetimli serbestlik, uyuşturucu suçlarında kişiye verilen en önemli fırsatlardan biridir. Ancak bu fırsatın korunabilmesi için ısrarla yükümlülükleri ihlal etmemek gerekir.
- İlk ve ikinci ihlal, sürecin bitmesine neden olmaz; kişi uyarı alır ve şans verilir.
- Ancak bir yıl içinde üç kez mazeretsiz ve kasten yükümlülük ihlali halinde “ısrar” gerçekleşir ve denetimli serbestlik kaldırılır.
- Bu durumda ertelenen dava açılır, hükümlü ceza infaz kurumuna gönderilir.
Dolayısıyla, denetimli serbestlik sürecindeki en kritik husus, yükümlülüklere titizlikle uymak ve uyuşturucu testlerinin temiz çıkmasını sağlamaktır. Aksi halde kişi, hem süreci hem de özgürlüğünü kaybeder.
